Adıyaman'ın Tarihi Camilerini tanıyalım

                                               ADIYAMAN CAMİLERİ

Cami Mimarisinin Gelişimi

İslam Kültür külliyatında çok önemli bir yere sahip olan camiler, İslam toplumunda ibadetlerin yanı sıra sosyal, siyasal, ekonomik, eğitim, yardımlaşma ve hatta davalara bakılan birer mahkeme görevini görmüş çok fonksiyonel yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır.  İslam'ın ilk yıllarında ibadet edilen veya secde edilen "mescit" Arapça (CM'G) kökünden türemektedir. İçerisinde Cuma ve Bayram namazı kılınmayan yapılar mescit olarak nitelendirilirken Cuma ve Bayram namazı kılınan daha büyük yapılarsa cami olarak adlandırılıyordu. Merkezi olarak kabul edilen ve hutbelerin okutulduğu devlet işlerinin görüldüğü yerlere Cuma Camisi denilirken daha sonra günümüze doğu bu yapılar özellikle "Ulu Cami" olarak adlandırılmaya başlandı.

           Hazreti Muhammed'in (Aleyhissalatu vesellem) Peygamberliğini ilan etmesinin ardından İslam'ın şiarlarından olan namaz ibadeti için bir araya gelen Müslümanların baskı ve zulümlerden kurtulur kurtulmaz ilk ilk inşa ettikleri mekân cami olmuştur. Hazreti Muhammed'in (Aleyhissalatu vesellem) Mekke'den Medine'ye Hicret ederken inşa edilen ilk ibadethanenin (Cami) Kuba'da inşa edilen ve bizzat kendisinin de çalıştığı Kuba Mescidi olduğu bilinmektedir. Akabinde Medine'ye vardığında devesinin çöktüğü yere inşa edilen Mescid-i Nebevi İslam mimarisinde cami prototipi olarak kabul edilmektedir.

İslam Devletinin zamanla geniş coğrafyalara yayılmasının ardından sayısal olarak gelişme gösteren cami ve mescitler mimari olarak ilk dönemlerde oldukça sade bir yapıya sahipken daha sonraki dönemlerde çeşitli süslemelerle karşımıza çıkmaktadır.

Emeviler ve Abbasiler döneminde fethedilen yerlere inşa edilen camilerin sayısı her gün artış gösterirken bölgenin yapı malzemesi olan toprak ve ağaç kütükleri daha çok mimari unsur olarak ön planda yer almış, ancak sanat olarak daha çok sadelik ön planda olmuştur. Özellik üst yapıları düz dam şeklinde inşa edilen camilerin beylikler dönemiyle birlikte üst yapıda kubbe kullanıma doğru bir ilerleme kaydettiği görülecektir. Selçuklular döneminde cami mimarisinde ağaç ve taş yapı malzemesi olarak kullanılırken, beyliklerle döneminde özellikle tek ve zaviyelerde kubbenin üst örtü olarak kullanılmaya başlandığı görülecektir.

Osmanlılar döneminde Zaviyeli veya ters " T" planlı yapıların ardın Klasik dönem Osmanlı mimarisinde kubbe mimarisinin Mimar Sinan ile Selimiye Camii'nde zirve yaptığı görülecektir. Asırlardan beri sütunları, kemerleri, kubbeleriyle Müslümanların vazgeçilmezleri arasında bulunan camiler dünyanın birçok bölgesinde tahrip edilirken ülkemizde de Cumhuriyet ilk yıllarında camiler başta ahır olmak üzere, depo ve daha birçok farklı alanda kullanılarak camilerin haremi ismeti kirletilmiş ve yıllarca camilerde Arapça Ezan okutulmamıştır.

Adıyaman'ın Kısa Tarihi

Tarihin bilinen en eski yerleşim yerlerinden biri olan Adıyaman M.Ö 40 yıllarına kadar dayanan uzun bir geçmişe sahiptir. Çeşitli büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmış, geçmişin izlerini günümüze taşımış olan Adıyaman tarihte birçok isimle anılmıştır. İslam dönemindeki eski ismi Hısn-ı Mansur’dur. Bu ismin 7'inci yüzyılda (758) Adıyaman ve çevresinin Arapların eline geçtikten sonra, Emevi komutanı Mansur Ca’vana bin el Amire’nin isminden dolayı verildiği sanılmaktadır. Bu komutana ait olduğu düşünülen Türbe merkez Yenipınar Mahallesinde 2020 yılı ortalarında restore edilerek ziyarete açıldı.

Bölgede yapılan kazılar sonucu tarih öncesi medeniyetlere ait pek çok kalıntılara rastlanmıştır. Bunlardan Adıyaman ve çevresinin sırayla, Hitit, Huri, Mitanni, Kummuh, Asur, Pers, Kommagene krallıkları ile Roma ve Bizans hakimiyetine girdiği anlaşılmaktadır. Adıyaman merkeze 5 km uzaklıkta olan Pere Antik Kent (Nekropol alanı), Kahta'da Cendere köprüsü, eski Kahta kalesi, Şeytan Köprüsü, anıt mezarlar ve daha nice tarihi eser Adıyaman'ın tarihi hakkında bilgi edinmemizi sağlayan önemli kalıntılardır.

             İslam orduları tarafından Hazreti Ömer zamanında ilk akınları yapıldığı Adıyaman 1066 yılında Selçuklu komutanı Gümüştekin tarafından ele geçirilir. 1240 yılından sonra Arap istilasına uğramış ve bu istilada çok büyük zarar görmüş. Osmanlı idaresine kadar değişik devletlerin hakimiyetine girmiştir. Kahramanmaraş'ta hüküm süren Dulkadiroğullarına bağlı olan Adıyaman'ın 1515’te Yavuz Sultan Selim zamanında kesin olarak Osman topraklarına katıldığı bilinmektedir. 1841 yılında ilçe olan Adıyaman 1 Aralık 1954 yılında il olmuştur. İl olmadan önce Malatya’ya bağlı bir ilçe durumundaydı.

Geçmişten Günümüze Adıyaman'da Kurulan Medeniyetler

M.Ö 9 ayrı dönem yaşadığı tarihi kaynaklarda yer alan Adıyaman, M.S günümüze kadar 10 ayrı medeniyetin himayesinde tarih sahnesinde rol almıştır.

M.Ö. 40000- M.Ö. 7000 Paleolitik

M.Ö. 7000 - M.Ö. 5000 Neolitik

M.Ö. 5000 - M.Ö. 3000 Kalkolitik

M.Ö. 3000 - M.Ö. 1200 Hititler

M.Ö. 1200 - M.Ö. 750 Asurlular

M.Ö. 750 - M.Ö. 600 Frigler

M.Ö. 600-M.Ö. 334 Persler

M.Ö. 334-M.Ö. 69 Makedonlar

M.Ö. 69-M.S. 72 Kommagene Krallığı

M.S Adıyaman'da hüküm süren medeniyetler sırasıyla şu şekilde:

72-395 Roma İmparatorluğu

395-670 Doğu Roma (Bizans)

670-758 Emeviler

758 - 926 Abbasiler

926- 958 Hamdaniler

958 –1114 Bizanslılar

1114 –1204 Eyyubiler

1204 –1298 Anadolu Selçuklular

1298 –1516 Memluklular

1516 –1923 Osmanlı İmparatorluğu

Günümüzde Besni, Kahta, Çelikhan, Samsat, Sincik, Gerger, Gölbaşı, Tut olmak üzere toplamda 8 ilçeye sahiptir. "Huzur ve Barış Şehri" olarak adlandırılan Adıyaman'da yüzyıllar boyunca farklı inanç ve kimliğe sahip insanlar bir arada dostane yaşamış ve halen o dostluğun izleri devam etmektedir.

Ekonomisinin büyük bir kısmı tarım ve hayvancılığa dayanan Adıyaman son yıllarda hızlı bir gelişme gösteren tekstil sanayisi ile dünya piyasasında ticaret hacmini her çeken gün daha da artırarak ilerleme kaydetmektedir.

Bizim burada tarihe not düşmek istediğimiz Adıyaman'da tarihe ışık tutacak, geçmiş ile gelecek arasında bağ kuracak olan yapılar arasında önemli bir yere sahip olan camilerimiz olduğundan Adıyaman'ın tarihi, siyasi gelişimi, coğrafyası, kültür ve medeniyeti, sağlık ve ekonomisi üzerinde durmayacağız. Bu konularda Adıyaman'la ilgili detaylı bilgi elde edebileceğimiz birçok eser kaleme alınmıştır.

Not: Her yazımızda bir camimizi tanıtacağız inşallah sonraki yazımızda Ulu Camii tanıtarak başlayacağız inşallah.